Margaretha van Antiochië in Vlaanderen

De volksdevotie rond de H. Margaretha blijft voortleven tot in onze tijd - ook in onze contreien -, in kunstwerken, naar haar genoemde kerken, rituelen en processies.

Joes de Hollandia (Artibus Patriae?), Het leven van de H. Margaretha, 1544,
rechterdeel drieluik, olieverf op paneel, Antwerpen, KMSKA, inv. 5065-5069

Aalst
(Oost-Vlaanderen)

"Hare eeredienst bestaat ook [...] te Aalst in St. Martinuskerk."
[Anonymus, Het leven der H. Margareta, maagd en martelares, 1884, Aalst/Gent (Van de Putte-Goossens / Leliaert, Siffer en cie), pp. 46-49]


Anderlecht
(Brussel)

"De kerk van Anderlecht, bij Brussel, bezit een deel des schedels."
[Anonymus, Het leven der H. Margareta, maagd en martelares, 1884, Aalst/Gent (Van de Putte-Goossens / Leliaert, Siffer en cie), pp. 46-49]


Baardegem
(Oost-Vlaanderen, deelgemeente van Aalst)
(Kinkhoest)

"De parochiale kerk van Baardegem, bij Aalst, der H. Margareta toegewijd, ontving van Jaak Boonen, aartsbisschop van Mechelen, op Zondag 7 Juli 1656, eenige beenderen der H. Patrones."
[Anonymus, Het leven der H. Margareta, maagd en martelares, 1884, Aalst/Gent (Van de Putte-Goossens / Leliaert, Siffer en cie), pp. 46-49]


Op 20 juli 1954 ging in Baardegem een grote Margaretha-processie uit. Volgende foto's vonden we op de blog 'Herinneringen aan mijn jeugd' van Eric De Bie [dd. 20/06/2017].

Brugge
(West-Vlaanderen)

"In St Donaaskerk te Brugge rustte voor de fransche omwenteling het schouderbeen der Heilige en in de kerk der minderbroeders het linkerhand, welk haar geschonken werd ten jare 1235 door Margareta van Constantinopelen, moeder van Gwijde van Dampierre. [...]
Hare eeredienst bestaat ook [...] te Brugge in St Salvators' kerk."
[Anonymus, Het leven der H. Margareta, maagd en martelares, 1884, Aalst/Gent (Van de Putte-Goossens / Leliaert, Siffer en cie), pp. 46-49]


Elverzele
(Oost-Vlaanderen, deelgemeente van Temse)

"In 't bisdom van Gent is de H. Margareta nog patrones der parochiale kerken van Elverzele, Neygem, Grimbergen bij Dendermonde en Ste Margriet bij Eecloo."
[Anonymus, Het leven der H. Margareta, maagd en martelares, 1884, Aalst/Gent (Van de Putte-Goossens / Leliaert, Siffer en cie), pp. 46-49]


Geluveld
(West-Vlaanderen, deelgemeente van Zonnebeke)

"In 't bisdom van Brugge is zij patrones van Geluvelt en van 't begijnhof te Kortrijk en te Knocke te zaam met den H. Donatiaan."
[Anonymus, Het leven der H. Margareta, maagd en martelares, 1884, Aalst/Gent (Van de Putte-Goossens / Leliaert, Siffer en cie), pp. 46-49]


Op de blog van Sint-Margaretha Geluveld [dd. 20/06/2017] vonden we volgend relaas van Guido Vermeulen over de 'rijve' van Sint-Margaretha:




"Op zaterdag 24 juli 1975 op de vooravond van de plechtigheid van Sint-Margaretha en n.a.v. de herdenking van vijftig jaar heropbouw van de kerk, werd het schrijn [...] vooraan in het koor geplaatst. Zij werd helemaal opgefrist en op een met rood tapijt bedekte sokkel geplaatst om dienst te doen als hoofdaltaar. Voordien had ze al op tal van andere plaatsen in de kerk gestaan en wijzigingen ondergaan.

Het pronkstuk was op 2 mei 1925 om drie uur in de namiddag met de tram te Geluveld aangekomen. Op een speciale wagen vergezeld van een stoet schoolkinderen werd ze naar de kerk gebracht en in het midden van de kerk opgesteld. De rijve werd vermoedelijk door pastoor Michel Delrue besteld bij het huis Lemaire te leper en kostte toen 15.000 fr., wat in die tijd een heel vermogen was. Aan de voeten van de heilige liggen haar marteltuigen: een hamer, een roskam, een nijptang en een zwaard. In haar hals is een dun straaltje bloed zichtbaar wat op haar onthoofding wijst.




Een zwart-wit postkaart, daterend van de jaren dertig laat duidelijk zien dat het verder afgedekt is met een prachtig gesculpteerd deksel, bekroond met het kruis en de palmtakken van haar martelaarschap. Vooraan is een medaillon bevestigd met de inscriptie 'Corpus S. Margarithe' en de lelietakken van haar maagdelijkheid.. [...] Gedurende de 'Margrietedagen' plaatste pastoor Delrue de rijve van de heilige Margaretha in het midden van de kerk. Daar werd dan de mis opgedragen. Voor die periode was dat zeer ongebruikelijk en liturgisch heel vooruitstrevend.

In 1933 deed pastoor Serafien Inghelram een hartstochtelijke oproep aan alle parochianen om maar eens diep in de portefeuille te tasten voor een nieuw hoofdaltaar in zijn kerk. Zo wilde hij vooral de bedevaarders van elders imponeren. De rijve werd nu onder het hoofdaltaar geplaatst en met een houten antipendium, passend in de stijl van het kerkgebouw, afgeschermd. Daarvoor moest echter het deksel en ook het voetstuk eronder weggenomen worden. Zo zijn het medaillon en de palmtakken verdwenen omdat de rijve te hoog was om onder het altaar geschoven te worden. Het schrijn werd slechts gedurende de noveen en de feestdag van Sint-Margaretha midden in het koor op een rood tapijt geplaatst. De mensen die de ommegang deden gingen dan biddend driemaal rond het schrijn en de plotse confrontatie met het beeldschoon wassen gezicht van Sint-Margaretha die met het hoofd naar de bedevaarders gekeerd lag, bezorgde veel mensen kippenvel van devotie en ontroering!

Onder pastoor Hugo Claerebout verhuisde de rijve in 1991, die als vervangaltaar dienst deed sinds 1975, naar de plaats van het zijaltaar van het H. Hart in de rechterzijbeuk. Dit marmeren zijaltaar werd mits enkele aanpassingen het nieuwe hoofdaltaar. In de zijbeuk kan men ook een brandraam van Sint-Margaretha bewonderen en staat haar devotiebeeld. Deze verandering viel bij sommige parochianen niet in goede aarde omdat Margareta nu averechts ligt met haar hoofd naar de buitenmuur en met het gezicht van de mensen afgewend. De reden zou zijn dat de rijve aan de achterkant minder afgewerkt is. Een bijkomende reden blijkt te zijn dat een liturgische regel voorschrijft dat een opgebaard lichaam steeds met de voeten naar het altaar moet gekeerd liggen. Alleen een overleden priester wordt opgebaard met het hoofd naar het altaar. Volgens de visie van pastoor Claerebout kan een heilige ook nooit centraal staan in het kerkgebouw. Zijn opzet was alles tot één geheel te brengen in de zijbeuk: het brandraam, het devotiebeeld én de rijve van Sint-Margaretha. Dichtbij konden dan kaarsjes worden geofferd en gebedskaarten aangeschaft. In het intentieboek mochten smeekbeden worden neergeschreven. Pastoor Hugo Claerebout liet verder het oude gepolychromeerd neogotisch beeld van Sint-Margereta uit de sacristie herstellen door de Antwerpse kunstenaar Pierre Opsomer en hij liet er meteen honderd afgietsels van maken. De bedevaarders en de parochianen konden bij aankoop kiezen uit drie modellen: zuiver witte gips, geel gekleurd of gepolychromeerd.

Later heeft zijn opvolger pastoor Guido Dereu een glazen zijwand van de rijve laten wegnemen om het lichaam van Sint-Margaretha met het hoofd naar het altaar te draaien. Deze ingreep schonk echter geen voldoening omdat men het gevoel had dat het beeld zich 'uit de voeten' wou maken en zo is ze blijven liggen zoals op vandaag."


Gent
(Oost-Vlaanderen)

"Hare eeredienst bestaat ook in St Baafskerk te Gent, waar zij eene kapel heeft."
[Anonymus, Het leven der H. Margareta, maagd en martelares, 1884, Aalst/Gent (Van de Putte-Goossens / Leliaert, Siffer en cie), pp. 46-49]


Geraardsbergen
(Oost-Vlaanderen)

"Te Geeraardsbergen was zij patrones van 't begijnhof; doch sedert de slechting van dit hof zijn hare reliquieën en eeredienst overgegaan naar de kerk van het hospitaal."
[Anonymus, Het leven der H. Margareta, maagd en martelares, 1884, Aalst/Gent (Van de Putte-Goossens / Leliaert, Siffer en cie), pp. 46-49]


Grembergen
(Oost-Vlaanderen)

"In 't bisdom van Gent is de H. Margareta nog patrones der parochiale kerken van Elverzele, Neygem, Grembergen bij Dendermonde en Ste Margriet bij Eecloo."
[Anonymus, Het leven der H. Margareta, maagd en martelares, 1884, Aalst/Gent (Van de Putte-Goossens / Leliaert, Siffer en cie), pp. 46-49]


Knokke
(West-Vlaanderen)

"In 't bisdom van Brugge is zij patrones van Geluvelt en van 't begijnhof te Kortrijk en te Knocke te zaam met den H. Donatiaan."
[Anonymus, Het leven der H. Margareta, maagd en martelares, 1884, Aalst/Gent (Van de Putte-Goossens / Leliaert, Siffer en cie), pp. 46-49]


Kortrijk
(West-Vlaanderen)

"In 't bisdom van Brugge is zij patrones van Geluvelt en van 't begijnhof te Kortrijk en te Knocke te zaam met den H. Donatiaan."
[Anonymus, Het leven der H. Margareta, maagd en martelares, 1884, Aalst/Gent (Van de Putte-Goossens / Leliaert, Siffer en cie), pp. 46-49]


Lichtervelde
(West-Vlaanderen)
(kinderziekten, buikpijn, krampen)

Sint-Margaretha wordt te Lichtervelde al eeuwen vereerd, getuige onderstaand bedevaartvaantje.

"In St Donaaskerk te Brugge rustte voor de fransche omwenteling het schouderbeen der Heilige en in de kerk der minderbroeders het linkerhand, welk haar geschonken werd ten jare 1235 door Margareta van Constantinopelen, moeder van Gwijde van Dampierre en waarvan de kerk van Lichtervelde, op 17 Februari 1685, een lid van eenen vinger ontving."
[Anonymus, Het leven der H. Margareta, maagd en martelares, 1884, Aalst/Gent (Van de Putte-Goossens / Leliaert, Siffer en cie), pp. 46-49]

overgenomen uit Jo Claes, Alfons Claes en Kathy Vincke, Geneesheiligen in de Lage Landen,
 Leuven (Davidsfonds en Uitgeverij KOK), 2005, 334 p.

Lier
(Antwerpen)

Marc Antonio Garibaldo, Onthoofding van de H. Margaretha van Antiochië,
1651-1700, altaarschilderij, olie op schilderdoek, 245 x 149 cm,  Lier (Begijnhof), Sint-Margaretakerk

Neigem
(Oost-Vlaanderen, deelgemeente van Ninove)
(barensnood)

"In 't bisdom van Gent is de H. Margareta nog patrones der parochiale kerken van Elverzele, Neygem, Grimbergen bij Dendermonde en Ste Margriet bij Eecloo."
[Anonymus, Het leven der H. Margareta, maagd en martelares, 1884, Aalst/Gent (Van de Putte-Goossens / Leliaert, Siffer en cie), pp. 46-49]

Vrouwen dragen er gewijde draadjes mee en binden ze rond de heupen.
[Jan Grauls, Volkstaal en volksleven in het werk van Pieter Bruegel, Antwerpen (N.V. Standaard-Boekhandel), 1957, p. 14-15]

Bidprentje en bedevaartvaantje (beide overgenomen uit Jo Claes, Alfons Claes en Kathy Vincke, Geneesheiligen in de Lage Landen, Leuven (Davidsfonds en Uitgeverij KOK), 2005, 334 p.).

Sint-Margriete
(Oost-Vlaanderen, deelgemeente van Sint-Laureins)

"In 't bisdom van Gent is de H. Margareta nog patrones der parochiale kerken van Elverzele, Neygem, Grimbergen bij Dendermonde en Ste Margriet bij Eecloo."
[Anonymus, Het leven der H. Margareta, maagd en martelares, 1884, Aalst/Gent (Van de Putte-Goossens / Leliaert, Siffer en cie), pp. 46-49]

H. Margaretha van Antiochië, Sint-Margriete, Sint-Margarethakerk

Tielen
(Antwerpen, deelgemeente van Kasterlee)

Anonymus, H. Margaretha van Antiochië, veelluik,
1501-1550,  olieverf op paneel, 224 x 264 cm, Tielen, Sint-Margaratakerk

Tongeren
(Limburg)

Tongeren zou een stukje schedel van de heilige bezitten
[nvdr: geen specifieke kerk teruggevonden]
[Jan Grauls, Volkstaal en volksleven in het werk van Pieter Bruegel, Antwerpen (N.V. Standaard-Boekhandel), 1957, p. 14-15]

Wintam
(Antwerpen, deelgemeente van Hingene)

Anonymus, H. Margaretha van Antiochië, 1601-1700,
 schilderdoek, 135 cm, Wintam (Hingene), Sint-Margarethakerk